Gmina Nowa Brzeźnica posiada charakter typowo rolniczy, dominuje rolnictwo i leśnictwo. Uzupełnieniem jest rekreacja i  wypoczynek. Sieć osadniczą stanowi 39 miejscowości skupionych w 15 sołectwach - średnio 134 osoby na miejscowość i 348 osób na sołectwo.

Do najistotniejszych uwarunkowań przyrodniczych należą:

• ukształtowanie terenu,
• warunki gruntowo - wodne,

Obszar gminy pod względem geograficznym położony jest w  zasięgu dwóch pod prowincji: Wyżyny Śląsko - Krakowskiej i Wyżyny Śląsko - Małopolskiej na pograniczu dwóch regionów: Wyżyny Wieluńskiej i  Niecki Włoszczowskiej.
Obszar gminy charakteryzuje się płaską, mało urozmaiconą rzeźbą terenu, w krajobrazie gminy można jednak wyróżnić następujące jednostki morfologiczne:

• wyżyna polodowcowa,
• doliny rzeczne,

Wyżyna polodowcowa o rzeźbie płaskiej, miejscami nisko falistej i spadkach 0 - 2 % zajmuje prawie całą powierzchnię gminy. Zbudowana jest z utworów lodowcowych i wodnolodowcowych, spod których miejscami wychodzą utwory starsze. Obszar wysoczyzny łagodnie opada w  kierunku południowym ku dolinie rzeki Warty.
Na terenie gminy nie funkcjonują większe zakłady produkcyjno - przemysłowe. W ewidencji Urzędu Gminy zarejestrowanych jest 211 podmiotów gospodarczych. W  przeważającej większości są to zakłady małe, zatrudniające po kilka osób, bądź w podmiotach tych pracuje tylko rodzina.
Przez gminę przepływają rzeki: Warta, Liswarta (jedna z najmniej zanieczyszczonych rzek w regionie), Kocinka, Pisia. Okolice nadwarciańskie porastają liczne lasy, odwiedzane w sezonie przez grzybiarzy. Nad Wartą znajduje się ośrodek wypoczynkowy i przystań kajakowa - obie w Ważnych Młynach.
Lasy i grunty leśne zajmują 5369 ha co stanowi 39,5 % powierzchni gminy w  tym: lasy państwowe zajmują powierzchnię 3216 ha, a pozostała część lasów tj. 2153 ha stanowi własność prywatną. Grunty pod wodami - 272 ha, co stanowi 2,1 % powierzchni gminy. Grunty orne 5474 ha - co stanowi 40,5 % powierzchni gminy. Użytki zielone - 1759 ha, co stanowi 12,4 % powierzchni gminy. Tereny pozostałe - 559 ha, co stanowi 4,2 % powierzchni gminy. Nieużytki - 162 ha stanowią 1,3 % powierzchni gminy.

Gmina Nowa Brzeźnica wchodzi w skład regionu glebowo - rolniczego, Lipienieckiego. Region ten stanowią gleby pseudobielicowe i brunatne, wytworzone na piaskach lub glinach, z  piasków gliniastych mocnych z piaskami słabszymi w podłożu oraz z  piasków gliniastych mocnych z piaskami słabszymi w podłożu oraz z  piasków gliniastych lekkich.
Na terenie gminy znajduje się 945 gospodarstw indywidualnych i 144 działek. Średnia powierzchnia użytków rolnych w indywidualnym gospodarstwie rolnym wynosi: 5,4 ha, a  pracujących osób w rolnictwie na 100 ha użytków rolnych wynosi: 24 osoby. Na terenie gminy gleby chronione dla potrzeb gospodarki rolnej zajmują ok. 53 % ogólnej powierzchni użytków rolnych. Gleby o najwyższej wartości dla produkcji tj. III b klasy bonitacyjnej stanowią ok. 8 % ogólnej powierzchni gruntów ornych, natomiast użytki zielone III - ej klasy bonitacyjnej - 1,5 %. Gleby IV a i IV b klasy bonitacyjnej stanowią 49,7 % ogólnej powierzchni gruntów ornych oraz 37 % ogólnej powierzchni użytków zielonych. Największe kompleksy gleb dobrych  występują w rejonie miejscowości Kruplin Radomszczanski, Brzeźnica Stara i Nowa Brzeźnica.
Z waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynika, że na terenie gminy dominują kompleksy: 5 - żytni dobry - 45,4 % ogólnej powierzchni gruntów ornych oraz kompleks 4 - żytni b.dobry - 15,5% gruntów ornych.
Na terenie gminy dominują użytki zielone bardzo słabe - kompleks 5 z - 51,6 % oraz średnie i słabe kompleksy 2 z, stanowiące - 58,4 % ogólnej powierzchni. Stopień kultury dla większości gleb jest średni. W strukturze zasiewów zboża zajmują 51,6%, a ziemniaki - 25,7 %. Zużycie nawozów wynosi średnio 157,1 kg NPK/ha. Występują na terenie tutejszej gminy udokumentowane złoża piasków wydmowych w Ważnych Młynach, żwirów i glin w Dworszowicach Kościelnych i piasków w  Dworszowicach.